Попигай

Паселок Попигай турар Попигай 6рэккэ, якуттар аттыларыгар. Тутуллубута тугут т2р66р ыйыгар тыы4ычча огус 466с отут биир дьылга. Паселок Попигай ма8най буо турар этэ Попигай 6рэккэ, мастаак 4иргэ.

Эргэ паселок Попигай турар икки 466счэ километырынан 2р2 аныгы 4а8а паселактан.

Носкуоттан икки 466с тогус уон километыр каллаанынан, ууннан бардакка 4эттэ 466с километыр.

Эргэ Попигайы 4а8а 4иргэ к242рп6ттэрэ. Урукку 4иргэ кыйан катер барбат этэ, 6рэгэ каргыы. А4ы да та4ага4ы да кыайан катерынан таспат этилэрэ. Ол и4ин верталетынан та4ааччы этилэрэ. Онту8 буо 46рдэк 4ыаналаак этэ. Ол 6рд6гэр 4аас улакан уу кэллэгинэ, паселагы ыылааччы этэ. Онту8 дьыл айы буолаччы этэ. Ки4илэр туога да 4уок калааччы этилэрэ.
Ол и4ин район тойотторо бы4арбыттара к242рд62ккэ ки4илэри 4а8а 4иргэ, ити 6рэккэ 64экэн.

3а8а паселакка ки4илэр ты4ыыча тогус 466с агыс уон дьылга к2сп6ттэрэ. Ки4илэр багарбат этилэрэ атын 4иргэ барыактарын, бэрт 4анаргыыр этилэрэ, а8ар кырдьагастар каалбыттара т2р22б6т 4ирдэригэр, урукку Попигайга, ол к2рд6к дьиэччилэр т2р22б6т паселактарын.

Эргэ Попигай баскуой к2ст6лэк 4ирдээк, бэрт баай 6нэйилээк: кунаактаак, э8ин – э8ин 4угуннаак, к2т2рд22к.

Попигай буо 2ск2 киирбитэ. Гини метеорит т6сп6т 4иригэр турар, Попигайский котловина диэн ааттыллар. Попигай астроблемата – ити природа памятника. Каллаантан т6сп6т метеорит 4ирэ диаметыра 466стэн такса километр, дири8э метыртан такса – икки километр. Икки таас кэбиссибиттэр онтон т6сп6ттэр ити 4иргэ. Ити кэниттэн ааспыта отут биэс миллион дьыл. Попигайский астроблема му8 эдэр аагыллар. Ол и4ин 4ир 6рд6 ученыйдара интэрэ4иргиллэр итинэн. Ньучча ученыйдара комуйбуттара э8ин – э8ин образецтары, 4ыаналак экспонаттары булбуттар. Ити ту4унан киноны о8орбуттара. Экспедиция 4ирдитинэн маннаагы ки4илэр буолааччылар. Бэтэрэ 4ирдьитинэн 6лэлээчи этэ Константин Уксусников, музей 6лэ4итэ, гини т2р22б6тэ Попигайга.

Попигайский астроблема Юнескага киирбитэ новосибирский ученый Сергей Вишневский инициативатынан. Итинэн Попигай ки4итэ, Таймыыр ки4итэ барыта кайганар.

Манна 4ир бэрт мастаак. Ол и4ин тыатагылар 4ыргаларын, болокторун кыра о8орооччулар, к242рг2 лапкуой буолуогун мас и4инэн. Попигай ки4итэ урукку паселакка ма4ынан оттунан олорбуттара, аныгы паселакка мас 4уок, ол и4ин уголи оттолор.

Эргэ паселактан к2сп6ттэриттэн отутча дьыл ааста. Эдэр ки4илэргэ аныгы паселагы т2р22б6т 4ир ааттыллар, кырдьагастар к2рд6к урукку паселакка тардыстыбаттар.
Тыы4ычча тогус 466с отут биир дьылга Попигайский родовой совет буолбута, му8 ма8найгы орган. Койут аатталлыбыта кочевой. Тыы4ычча тогус 466с отут биэс дьылга манна 6с 466с ки4и этэ: 46с алта уон - эр ки4и, 46с т62рт уон - дьактар. Тыы4ычча тогус 466с отут агыс дьылга буолбута Сталин колхоза, председатель этэ Егор Попов. Тыы4ычча тогус 466с алта уон биир дьылга ити колхозы ааттаабыттара колхоз имени 22 съезда КПСС.

Алта уон дьыллартан дьиэ тутуута барбыта. Паселакка баар клуб, детский сад, баня, ускуола, больница, электростанция.
Тыы4ычча тогус 466с 4эттэ уон дьылга Сындасканы кытта колбо4оннор буолбута совхоз «Арктический». Центырдага Сындаскага этэ. Попигай му8 табалаак 4ир. Таба4ыттар Чуприн А.С., Большаков С.Н., Чуприн Н.Д., Жарков Н.М., Чуприн Н.М. правительственный награда ылбыттара.

Ки4илэр 2йд6ллэр, умнубаттар бэйэлэрин ки4илэрин 4эриигэ барааччылары. Ити Николай Жарков, 2лб6тэ тыы4ычча тогус 466с т62р уон т62рд6с дьылга, караллыбыта Карелияга, А. Попов 4уола 4уок 46пп6тэ, Аф. Лачерман 4эри кэнниттэн кэлэн Норильскийга милиционерынан 6лэлээбитэ, тыы4ычча тогус 466с тогус уон дьылга 2лб6тэ.

Аныгы Попигай таба4ыттар паселактара. Таба к6нэ – му8 улакан пра4ынньык. Манна олорор 6с 466стэн такса ки4и, барыта 4акалар. А8ар ки4и «Попигай» диэн общинага киирэр, а8ардара кооператив «Тундровикка» 6лэлииллэр. Любовь Кудрякова, администрация тойонно диир: «Манна ки4илэр догордуу олороллор, бэйэ – бэйэ к2м2л242лл2р».